8 phẩm chất cần có cho dân lập trình là một bộ phẩm chất mà mỗi chữ trong đó là một đức tính quan trọng mà một lập trình viên cần trau dồi.
Các em thân mến Để trở thành một lập trình viên giỏi – tức có thể viết phần mềm tốt, làm việc hiệu quả, phát triển lâu dài trong ngành thì cần những gì? Không chỉ là kiến thức, mà còn là thái độ, cách tư duy, nỗ lực rèn luyện bản thân từng ngày.
Thầy chia sẻ với các em một bộ phẩm chất mà thầy gọi là “LAPTRINH” – mỗi chữ trong đó là một đức tính quan trọng mà một lập trình viên cần trau dồi. Đây là những phẩm chất không phải ai sinh ra cũng có, nhưng ai cũng có thể luyện tập được, từng chút một.
🔹 L – Logic: Khả năng suy luận mạch lạc, phân tích để viết thuật toán chính xác.
🔹 A – Am hiểu: Kiến thức sâu về ngôn ngữ, hệ thống, thuật toán
🔹 P – Phấn đấu: luôn nỗ lực tiến lên, gần với “nỗ lực” nhưng thiên về động cơ
🔹 T – Tỉ mỉ : Xử lý từng chi tiết nhỏ trong code, logic, và giao diện
🔹 R – Rõ ràng : Code dễ đọc, dễ hiểu, không chỉ cho mình mà cả đồng đội.
🔹 I – Ít lỗi: Biết kiểm tra, sửa lỗi, viết code cẩn thận để giảm bug.
🔹 N – Nhẫn nại: Không nản khi gặp lỗi hoặc khái niệm khó.
🔹 H – Ham học: Luôn tò mò, chủ động tìm hiểu thêm ngoài giờ học.
Chúng ta thử đi sâu chút nhé:
L – Logic : Phẩm chất về tư duy logic trong lập trình
Lập trình là công việc của tư duy logic. Một chương trình không thể chạy đúng nếu thiếu sự hợp lý trong cấu trúc, điều kiện, vòng lặp, dữ liệu. Các em cần học cách phân tích vấn đề, chia nhỏ bài toán, tìm được trình tự giải quyết mạch lạc. Rèn luyện tư duy logic không chỉ giúp viết code tốt mà còn làm cho đầu óc mình sắc bén hơn trong mọi lĩnh vực.
Ví dụ giả sử em đang xây dựng một ứng dụng đặt vé xe trực tuyến. Khi người dùng chọn tuyến đường, hệ thống phải kiểm tra còn ghế hay không, sau đó mới cho đặt vé, rồi xác nhận thanh toán. Nếu đặt bước thanh toán trước khi kiểm tra số ghế, chương trình vẫn chạy, nhưng sẽ gây lỗi nghiêm trọng. Có khi khách đã trả tiền nhưng lại không có chỗ ngồi! Tư duy logic ở đây giúp em xác định trình tự đúng và đảm bảo luồng xử lý hợp lý, an toàn.
Để rèn luyện, các em nên bắt đầu từ những bài toán nhỏ (lab). Sau đó học cách đặt câu hỏi “nếu… thì sao?”, “trường hợp nào có thể xảy ra?”. Và “nên xử lý thế nào cho gọn, hợp lý và dễ mở rộng?”. Thầy khuyên các em hãy thử học giải thuật, chơi Sudoku, viết pseudocode, hoặc tập đọc ngược lại source code người khác. Đó là những cách đơn giản nhưng hiệu quả để phát triển tư duy logic – một trong 8 phẩm chất cần có cho dân lập trình.
A – Am hiểu : Sự am hiểu sâu về công nghệ
Không thể lập trình tốt nếu không hiểu rõ mình đang làm gì. “Am hiểu” ở đây là hiểu về ngôn ngữ mình dùng, hiểu hệ điều hành, hiểu cơ chế hoạt động của trình duyệt, của công nghệ, của database, backend, frontend… Hiểu cách hệ thống vận hành thì mới biết mình nên viết thế nào để tối ưu, để đúng, để hiệu quả. Lập trình không chỉ biết cú pháp – mà phải hiểu rõ nền tảng.
Chẳng hạn, nếu dùng JavaScript nhưng không hiểu cơ chế bất đồng bộ, không nắm được event loop hay callback queue là gì. Thì khi chương trình chạy sai hoặc đợi hoài không có kết quả. Các em sẽ rất dễ lúng túng, sửa hoài không xong.
Hay như khi xây dựng API: Nếu không hiểu HTTP protocol. Không rõ sự khác biệt giữa phương thức GET và POST. Không biết mã lỗi 404, 500 nghĩa là gì… Thì chỉ cần một request sai cũng có thể khiến cả hệ thống vận hành không đúng.
Vì vậy, Thầy khuyên các em: đừng chỉ “code cho chạy”. Hãy chủ động tìm hiểu bên dưới cái đang vận hành là gì. Hãy hỏi “vì sao nó chạy được?”, “có cách nào tối ưu hơn không?”, “nếu trường hợp A xảy ra thì điều gì sẽ diễn ra trong hệ thống?”
Muốn am hiểu thì phải đọc thêm tài liệu chính thống, thử nghiệm thực tế. Và đôi khi phải “vọc phá” một chút. Khi các em đã hiểu sâu, thì mỗi dòng code mình viết ra sẽ không còn là sự mò mẫm. Mà là kết quả của tri thức và sự chủ động. Đó là khi nghề lập trình thật sự trở thành niềm vui và sự sáng tạo.
P – Phấn đấu : Sự nỗ lực phấn đấu
Ngành công nghệ thay đổi từng ngày. Những gì hôm nay là mới, mai có thể đã lỗi thời. Các em muốn tồn tại trong ngành này phải luôn có tinh thần phấn đấu. Học thêm cái mới, luyện thêm kỹ năng, tự nâng trình. Lập trình không phải con đường dễ đi, nhưng ai bền chí, phấn đấu thì ngày một tiến bộ.
Thầy từng dạy một em sinh viên khá yếu lúc mới vào. Em ấy không giỏi logic, viết code hay bị lỗi, làm bài cũng không nổi bật. Nhưng em ấy có một tinh thần phấn đấu đáng nể. Đi học đầy đủ, ghi chép cẩn thận, chịu khó hỏi bài, đọc thêm tài liệu bên ngoài. Sau một thời gian kiên trì, em ấy khá lên. Và đến khi làm dự án tốt nghiệp , dự án của em ấy làm có kết quả giỏi. Một hệ thống quản lý hoàn chỉnh, tự deploy lên server, biết xử lý lỗi, biết tối ưu. Hôm bảo vệ dự án, thầy không khỏi xúc động.
Điều đó cho thấy: không quan trọng các em bắt đầu từ đâu,miễn là các em không ngừng phấn đấu. Những nỗ lực hàng ngày tuy nhỏ nhưng tích lại thì giống như “build” một hệ thống – từng dòng code sẽ tạo nên cả phần mềm.
Vậy nên, hãy giữ cho mình ngọn lửa học hỏi, lòng ham hiểu biết, và sự kiên trì. Dù thời đại có thay đổi, người có tinh thần cầu tiến và biết phấn đấu sẽ luôn có chỗ đứng vững vàng trong ngành.
T – Tỉ mỉ – Thứ rất cần phải có của dân lập trình
Một dấu chấm, một dấu ngoặc sai là chương trình lỗi. Một phép gán nhầm chỗ là bug. Lập trình đòi hỏi sự chính xác cao độ. Các em cần chú ý từng chi tiết nhỏ: đặt tên biến cho rõ, format code cho gọn, comment đủ ý, tránh cẩu thả. Sự tỉ mỉ không chỉ giúp tránh lỗi, mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm của người làm nghề.
Ví dụ: Hãy tưởng tượng khi viết một API để cập nhật thông tin người dùng. Vì thiếu kiểm tra đầu vào (input validation), để cho người dùng nhập dữ liệu là một chuỗi SQL độc hại. Hậu quả có thể là toàn bộ dữ liệu bị xóa hoặc rò rỉ thông tin nhạy cảm. Chỉ một dòng thiếu sanitize, một lệnh SQL không prepare, mà gây hậu quả lớn. Và đây không còn là lỗi kỹ thuật, mà là thiếu trách nhiệm nghề nghiệp.
Lời khuyên:
- Đừng bao giờ “nhắm mắt cho qua” những lỗi nhỏ. Cái nhỏ hôm nay có thể là sự cố ngày mai.
- Đặt ra tiêu chuẩn riêng cho bản thân: luôn viết code sạch, đặt tên rõ ràng, comment đúng mức.
- Đọc lại code trước khi commit, test lại API trước khi deploy, dù chỉ là chỉnh sửa nhỏ.
- Dùng các công cụ hỗ trợ tỉ mỉ như Prettier, ESLint, Git hook, unit test … Chúng giúp Em làm đúng ngay cả khi mệt mỏi hay vội vàng.
Lập trình là nghề của chi tiết. Một người giỏi không bao giờ “ẩu”. Muốn làm nghề lâu dài, được đồng nghiệp tin cậy, được giao việc quan trọng – hãy bắt đầu bằng sự tỉ mỉ ngay từ hôm nay.
R – Rõ ràng : Phẩm chất cho sự chuyên nghiệp
Code không phải chỉ viết cho máy chạy. Mà code còn viết cho người đọc – đồng đội, chính mình sau này, hoặc các em trong một nhóm dự án. Nếu code rối rắm, không ai hiểu nổi, thì dù đúng chức năng cũng là thất bại.
Hãy viết code rõ ràng: chia nhỏ hàm, đặt tên dễ hiểu, comment hợp lý, cấu trúc mạch lạc. Một người lập trình rõ ràng sẽ được đồng nghiệp tin tưởng và quý trọng.
Ví dụ không rõ ràng:
function a(x) {
let y = x * 2;
return y + 10;
}Em có thể đoán hàm a đang làm gì không? Khó hiểu, đúng không?
Viết lại cho rõ ràng:
function calculateFinalPrice(basePrice) {
const tax = basePrice * 2;
return tax + 10;
}Chỉ đổi tên thôi mà mọi chuyện đã sáng tỏ.
Lời khuyên cho các em sinh viên:
- Viết code như thể người mệt mỏi nhất trong nhóm sẽ đọc nó.
- Mỗi khi định đặt tên biến là
a,b,x1,temp… Hãy dừng lại 3 giây để nghĩ xem có cái tên nào gợi nghĩa hơn không. - Mỗi function nên làm đúng 1 việc rõ ràng.
- Đừng ngại comment – nhưng comment chỉ nên giải thích tại sao. Không nên comment giải thích cái gì nếu tên đã đủ nói lên.
Hãy nhớ: Code rõ ràng là đạo đức nghề nghiệp. Vì em không chỉ viết cho bản thân, mà còn cho người khác duy trì, sửa lỗi, hoặc học hỏi. Một nhóm làm việc hiệu quả là một nhóm có code dễ hiểu.
I – Ít lỗi – Phẩm chất cho hiệu quả công việc
Không có ai viết code không lỗi, nhưng người giỏi sẽ mắc lỗi ít hơn, biết tự phát hiện sớm, biết test kỹ, và sửa nhanh. Để được như vậy, các em cần rèn luyện cẩn thận trong từng bước: từ tư duy thiết kế, đến viết code, đến kiểm thử. Thói quen debug, viết unit test, và đọc kỹ console log… đều giúp các em giảm lỗi dần theo thời gian.
Ví dụ đơn giản: nếu viết một hàm chia hai số, hãy nhớ kiểm tra mẫu số có bằng 0 không. Nếu làm chức năng đăng nhập, hãy test cả trường hợp nhập sai, nhập thiếu, nhập quá dài, và kiểm tra thông báo lỗi có rõ không. Những người lập trình chuyên nghiệp luôn nghĩ trước các tình huống “tréo ngoe”, vì họ biết lỗi thường không nằm ở cái mình đã nghĩ tới – mà ở cái mình chưa lường đến.
Một lời khuyên nhỏ: mỗi khi code xong một đoạn, đừng vội chạy, mà hãy tự hỏi: “Có gì có thể gây lỗi không?”, “Nếu người dùng làm sai, code có vỡ không?”. Tự đặt câu hỏi như vậy sẽ giúp em ngày càng cứng tay và ít lỗi hơn.
N – Nhẫn nại : Thứ rất cần phải có cho mọi lập trình viên
Có những lúc lỗi không biết từ đâu, cả ngày chỉ để sửa một bug. Có lúc học một công nghệ mới thấy rối trí, muốn bỏ cuộc. Nhưng lập trình là nghề của sự kiên nhẫn. Những ai nhẫn nại vượt qua từng lỗi nhỏ, từng khó khăn ban đầu, thì sau này mới đứng vững trong nghề. Nhẫn nại là chìa khóa vượt qua giai đoạn “vỡ lòng” đầy gian nan. Trong 8 phẩm chất cần có cho dân lập trình, nhẫn nai là quan trọng lắm.
Ví dụ: có em viết xong chức năng, chạy hoài vẫn không hiện ra giao diện. Tìm mãi mới biết chỉ thiếu một dòng export default. Chuyện nhỏ như vậy mà có thể làm em bực, muốn bỏ luôn. Nhưng chính những lần như thế, nếu em không nổi nóng, không nản mà bình tĩnh đọc code từng dòng. Thì em sẽ rèn được một thứ quý hơn cả kiến thức – đó là sức chịu đựng.
Lời khuyên là: khi gặp lỗi khó, em hãy nghỉ một lát, hít thở sâu, rồi quay lại nhìn với con mắt mới. Em có thể viết logic ra giấy, dùng console.log để kiểm tra từng bước, hoặc nhờ bạn học chung nhìn giúp. Quan trọng là đừng vội nản. Người lập trình giỏi không phải vì không gặp lỗi – mà vì không bỏ cuộc khi gặp lỗi.
H – Ham học – Phẩm chất để thành công
Thầy từng gặp những sinh viên rất thông minh nhưng chủ quan, không học thêm gì ngoài giờ học. Còn có em dù học lực trung bình, nhưng siêng, chủ động tìm hiểu – thời gian sau lại nổi bật. Trong lập trình, ham học là lợi thế lớn. Càng tò mò, chịu khó đọc tài liệu, làm thêm dự án, thì càng nhanh lên tay.
Lập trình một nghề cần rèn luyện mỗi ngày. Công nghệ thay đổi liên tục. Ngôn ngữ, framework, công cụ hôm nay dùng, vài năm sau có thể lỗi thời. Vì vậy, thầy mong các em đừng chỉ học để qua môn. Mà hãy học để làm – học vì chính sự trưởng thành của mình.
Mỗi ngày, hãy dành ít nhất 30 phút để đọc tài liệu, xem video lập trình, hoặc thực hành. Đừng chờ thầy cô dạy hết. Người giỏi là người tự học. Ham học chính là bước đệm cho một tương lai vững chắc trong ngành này.
Các em thân mến! Thầy tin rằng nếu các em luôn cố gắng rèn luyện 8 phẩm chất cần có cho dân lập trình như trên – mỗi ngày một chút – thì con đường lập trình không còn quá xa xôi. Hãy để “LAPTRINH” không chỉ là một từ, mà là kim chỉ nam cho hành trình học tập và phát triển nghề nghiệp của chính các em.
Chúc các em luôn giữ được niềm vui trên hành trình viết nên những dòng code đầu tiên – và cả những ứng dụng lớn sau này!
Thân mến, Thầy Long Web.
